Cumhurbaşkanı yardımcısı Cevdet Yılmaz, takriben 7 milyondan fazla çalışanı ve dolaylı olarak da ülkedeki hemen hemen her vatandaşı ilgilendiren yeni asgari ücret rakamının belirleneceği Asgari Ücret Tespit Komisyonu’nun 1 Aralık 2023 Cuma günü toplanacağını açıkladı. Bu açıklamaya göre, Asgari Ücret Tespit Komisyonu, 2024 yılında geçerli olacak asgari ücret için 1 Aralık 2023 günü çalışmasına başlayacak.

Bu teknik açıklamayı yazdıktan sonra gelelim işin sosyolojik ve ekonomik tarafına:

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun Ağustos 2023 verilerine göre, ülkemizde 18.188.871 kişi 4a statüsünde çalışırken bu 4a statüsünün 16.395.224 kişilik kısmı zorunlu çalışan, geri kalan 1.793.647 kişilik kısmı da kursiyer ve stajyer olarak çalışanları oluşturmaktadır. Bu 18.188.871çalışanın ortalama 10 milyonluk kısmı hizmet sektörü, gıda sektörü, perakende ve dağıtım sektöründe çalışırken; sanayide ve benzeri işyerlerinde çalışanların sayısı ise küçük bir kısmı oluşturmakta. Sonuç olarak çalışanların büyük bir kısmının asgari ücretle çalışması Türkiye ekonomisi açısından çok büyük bir sorunu teşkil etmektedir. 

Bu da ekonomiye büyük bir yük getirmesinin yanı sıra ciddi olarak çarpık bir duruma ve ciddi oranda hak kayıplarına neden olmaktadır.

Avrupa Birliği ülkelerine baktığımızda, o ülkelerde de asgari ücretin düşük olduğunu görüyoruz. Örneğin Almanya’da asgari ücret 1.500 Euro civarında. Almanya’da da bir asgari ücretli geliri ile, ortalama 1.500 ya da 2.000 Euro olan ev kirasını ödeyememektedir. Ancak Avrupa Birliği ülkelerinde yani örneğin Almanya’da asgari ücretli çalışan o ülkenin tüm çalışma hayatının %1 ya da %2 gibi bir kesimin, yani çok küçük bir bölümünü oluşturmaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere asgari ücret stajyer ve kursiyer maaşıdır. İki ya da üç ay olan stajyerlik ya da kursiyerlik döneminden sonra çalışan zaten asgari ücretten çıkıp yüksek ücrete geçecektir. Bu da hem çalışmak için iş arayanların kolayca iş bulmasına neden olurken ekonominin de aksamamasına ve hak kayıplarının olmamasını sağlar.

Ülkemizde asgari ücret gün itibarıyle 11.402 lira. Bu devlet tarafından belirlenmiş en alt sınırdır. Bu rakamdan konumu gereği, diyelim 2.500 TL daha fazla bir çalışana, 2024 yılbaşı itibarıyle ne kadar zam yapılacağı konusunda bir düzenleme olmayıp tamamen işverenin iki dudağı arasında olan bir durumdur. Asgari ücrete 2024 yılbaşında diyelim 2.500 TL zam yapıldığında, konumu ve işi gereği 2.500 TL daha fazla maaş alan çalışan da asgari ücretli olacaktır. Bu çalışanın aylığı asgari ücretin altına düşmediği sürece işveren isterse zam yapmayabilir. Bunun bir müeyyidesi de yoktur. Bu nedenle en alt ücretlerle asgari ücret birbirine yaklaşmaya devam etmektedir ve bu da çalışma barışını olumsuz yönde etkilemektedir. Böyle abuk bir durum.

Asgari ücret tespit komisyonu tarafından asgari ücrete yapılacak zamdan önce, köklü sistematik bir değişiklikten söz etmek gerekiyor. Yoksa asgari ücrete yapılan örneğin %50 oranında bir zam yapıldığında getirilen tartışmaların tümü saçma bir nitelik taşımaktadır. Burada sorulması gereken ve üzerinde çalışması gereken konu, “biz neden bu kadar çok asgari ücretli çalıştırıyoruz?” sorusu ve bunun üzerine kafa yorma meselesidir. Bu mesele üzerine çalışırken de Amerika’yı yeniden keşfetmeye gerek yoktur. Avrupa Birliği ülkelerine bakıp, onların asgari ücretli oranını tüm çalışan oranına göre nasıl %3 ya da %5 oranında tuttuğunu araştırmak ve uygulamaktır. Yukarıda yazmıştım: Asgari ücret stajyer ve kursiyet ücretidir.  Daha açarsak asgari ücret mesleğe giriş ücretidir, deneyim ücretidir ve asgari ücretin bu kadar yüksek olması da iyi bir şey değildir.  Asgari ücret düşük olmalıdır ki gençler iş bulabilsinler, işi deneyebilip öğrenebilsinler! Asgari ücret bu kadar yüksek olunca iş bulmak zorlaşıyor. İşveren haklı olarak; “ben bu kadar ücret ödedikten sonra neden tecrübesiz eleman alayım ki?” sorusunu sorarak işi çalışarak öğrenecek yeni iş arayanları işe almamaktadır. İşveren bu bakımdan haklıdır. Ocak 2024’te gelecek zamla beraber bir asgari ücretlinin işverene maliyeti 30 bin lira civarında olacaktır yemek ve tazminatı ile birlikte. Bu da büyük işsizler ordusunu yaratmaktadır. Haliyle genç işsizler başka ülkelere gitmenin yolunu aramak durumunda kalmaktadırlar. Ülkemizde genç işsiz oranı TÜİK’in Ağustos 2023 açıklamasına göre %25’dir.

Asgari ücret bu kadar yüksek olmamalı; işe giriş, işi tecrübe etme ücreti olmalıdır. Kişinin mesleği tecrübe edip yasal sürede öğrenmesinden sonra asgari ücretli çalışan olmamalıdır. Belirlenen daha yüksek maaşlı sabit çalışan olmalıdır. Bu nedenle asgari ücret uygulamasında köklü bir reforma ihtiyaç vardır. Böyle gidersen ülkemizin çalışma yaşamının %80’i birkaç yıla kalmaz asgari ücretli çalışan durumunda olacaktır.

Asgari ücretle ilgili olarak devamında bir başka sorun da, asgari ücretli çalışanlar yatırılan primlere göre  emekli olduklarında bugünkü en düşük emekli maaşı olan 7.500 TL emekli maaşı almaya adaylar.

Asgari ücrete 2022 yılın Ocak ayında %50.51, 2023 yılı Ocak ayında %54.66 oranında zam yapılmıştı. Asgari ücrete 2024 yılı Ocak ayı için beklenen zam oranı da %50’ler civarındadır. Bu şekilde asgari ücret 2024 yılı Ocak ayında 17.500 TL civarında olacağı uzmanlarca tahmin edilmektedir.

Devlet kendi mekanizmasını yürütebilmek için yeniden değerleme adı altında tüm gelirlerini (vergiler, harçlar, trafik cezaları ve sair gelirler) güncellerken, piyasada tüm fiyatler güncellenirken asgari ücretli başta olmak üzere memurlar ve emekliler dolaysıyla tüm sabit gelirliler kendi gelirlerini günceleme yetkisine haiz olmadıklarından, gelirleri güncellenmemiş olduğunda ülkemiz ekonomisi güncellenmeyen sabit gelir krizini yaşamaktadır. 

Son bir şey de memur emeklileri için: Kamuda memurlar 1.10 2008’den önce ve sonra işe başlayanlar olarak ayrılmıştır. 1. 10. 2008’den önce işe başlayıp emekli olanlar yasadaki belirlenen emekli maaşını alacakken, 1. 10.2008’den sonra memur olup emekli olanlar da aynen bugünkü alt sınır 7.500 TL emekli maaşını alacaklardır.