Trabzon Umut Tiyatrosu’nun 2021 – 2022 sezonunda yapımını gerçekleştirip Nuri Nalbantoğlu rejisiyle sahneye koyduğu, Polonyalı karikatürist ve oyun yazarı Slawomir Mlozek’in en popüler ikinci başarılı oyunu sayılan Emigrancı (Hırvatça: Göçmen) (Türkçe çevirisinde) Sığıntılar adlı oyunu 28 Mart 2022 akşamı Trabzon Devlet Tiyatrosu Sahnesi’nde izledim.
Absürt tiyatro eserleri yazma konusunda dünyadaki en başarılı oyun yazarlarından olan Slawomir Mlozek’in Sığıntılar adlı oyunu, Paris’teki iki Polonyalı göçmenin acı ve ironik tablosunu ortaya koyar.
Ülkelerindeki düzene baş kaldırıp sonunda ülkelerini terk etmek zorunda kalıp Paris’te bir bodrum katında borular arasında yaşamlarını sürdürmek zorunda kalan, Xx İşçi (Ümit Şahin) ile AA Yazar (Efecan Baştürk) arasındaki düşünce çatışmaları ve idealizmi gözler önüne seren metne sadık kalınarak derli toplu, dramatik kurgusu sorunsuz akan bir reji izledim sahnede.
Polonya’daki Dayanışma Sendikası eylemleri sırasında iki kez (1960 ve 1975), yazarın diğer oyunları ile birlikte yasaklanan oyunda yer alan teşbihler, aynen metinde geçtiği gibi o kadar yerinde ve o kadar yalın verilmiş ki, seyirci olarak onların yaşadığı boruların geçtiği odada onlarla birlikte yaşadım. İnsanın vücudunda yaşayan parazitlerden nasibimi aldım.
Tek gayesi çalışıp memleketine paralı dönmek olan kahraman aydının Paris sokaklarında sineklerin olmadığını söyleyerek, bu sıradan ayrıntı ile bir mekâna yabancı olmanın en basit ve en dokunaklı dışavurumu yapıyor. Oturduğumuz yerde bu şahane teşbihi biz seyirciye hissettiren reji tebrik edilir.
Şüphesiz oyunun kilit noktası; “su, kalorifer, havalandırma, yağmur, lağım boruları arasında geçen hayat” repliğidir. Bu replikte saklı yaşam tarzını rejiyi destekleyen unsurlarla sahneye koyan yönetmen, epik tiyatronun nimetlerinden de yararlanarak başarı ile sunmuş ve oyunculukla seyirciyi de oyuna dâhil etmiş.
Trabzon Umut Tiyatrosu yapımı olarak, Trabzon Devlet Tiyatrosu sahnesinde izlediğim Sığıntılar oyunun ile ilgili yapacağım çarpıcı olumsuz eleştirim ise şu:
Tanrı aşkına sahneye ne için seyirci alırsınız? Oyunu izlerken, oyunun disiplinine dâhil olmayan sahne gerisindeki seyirci kıpırdanmalarını gördükçe oyundan koptum. Reji masası olarak bana bu ıstırabı yaşatmaya hakkınız var mı? Unutmayınız ki İtalyan sahne seyirciyi sahneden ayırır ve onu bir dış mekânda tutar. Epik tiyatro da yapsanız İtalyan sahnede seyirci dışarıdadır ve seyirciyi dışarıda bırakan net çizgi ise sahnenin küpeştesidir. Hal böyle iken epik bir anlayışla sahneye seyirci alınması Sığıntılar oyunun eleştirel anlamda birinci derece eksisi olmuş.
Ümit Şahin’in yer yer rahatlığını, intihar sahnesini, borularla cebelleşmesini sevdim. Efecan Baştürk’ün aydın kişi gerginliğini izlerken oturduğum koltukta mutlu oldum. Ancak yerdeki, belki de odanın sınırlarını belirlemek için konulmuş pırıl pırıl şerit led ışık oyun süresince beni mutsuz, rahatsız etti. Ve oyunun ana fikri eğer sahneden inip seyirciye ulaşmadıysa bunun en büyük nedeni yerdeki o anlamsız ışık düzeni idi.
Sahnede bir Polonya köylüsü yerine bir köylü göstermek reji masası için olumlu bir tercih. Aynı tercih Polonya aydını için de geçerli. Yerinde dokunuşlarla, düşünce suçlusu olan aydının, işçiyle arasındaki ihtiyaç ilişkisinin her boyutunu; insanoğlunun bir imge ya da bir maddenin esiri olması durumunu; sınıf farklarını; düşünce farklarını; ideolojileri ve bunların çöküşünü; tezleri, antitezleri ve bunların sentezini (Ustam Hegel'e de göz kırparak) anlatmayı çok iyi başarmış ve oldukça iyi bir oyunculuk performanslarıyla sahneye konulmuş derli toplu, Trabzon yerel standartlarının çok üstünde bu oyun için Umut Tiyatrosunu özellikle tebrik ediyorum. Devletten aldığınız ödenek size “helal-i hoş” olsun!
Yönetmen Nuri Nalbantoğlu birlikte oyuncular Ümit Şahin ve Efecan Baştürk’ü, 1 saat 20 dakikalık bu zor oyunda başarılı bir performans (happening) ortaya koydukları için yürekten tebrik ediyorum.
Şehrime böyle özellikli bir yapım armağan ettiği için yapımcı Cengiz Aydoğdu’nun şahsında Umut Tiyatrosu’nu tebrik ediyorum.
Oyunda emeği geçen, rejiyi destekleyen ana unsurların kahramanları; Osman Karaosmanoğlu (Işık), Miraç Aydın (Dekor), asistanlar İrem Saraç ile Dilek Gevrek ile konservatif müzik/efekt düzenlemesini yapan Arda Nural’ı tebrik ediyorum.
Ben bu satırları F klavyemde yazdığım sıralarda onlar festival için Ankara yollarındaydılar. Başarılar diliyorum!
