Yakın döneme kadar 1940’lı yıllarda yıkılan Kadınlar Pazarı’nın yerinde bir dere ıslah çalışması yapılmış. Şimdiki arazi üzerinde, bir anlamda Moloz’daki ticari alışverişi canlandırabilmek için dönemin belediyesi daimi bir pazar projesi yapmış mevcut koşullarda. Bu daimi pazar projesi merkeze yakın köylerin ve bu köylerdeki üreticilerin ürünlerini doğrudan haftanın 5-6 günü açık kalmak üzere ürünlerini halkla buluşturmak için planlanmış daimi kapalı bir pazar. Tabi o dönemde aslında pazar kurulurken kadınlar pazarı ismi ile kurulduğunu ben düşünmüyorum.
***
Çünkü eski kayıtlarda onu görmüyoruz. Fakat bu pazara özellikle merkez köylerdeki kadınların o dönemki ekonomik koşullarda kendi ürünlerini perakende olarak satabilmek için rağbet ettiklerini görüyoruz bu yüzden daha sonraki yıllarda özellikle kadınların rağbet ettiği bir pazar olması üretici anlamda daha sonraki yıllarda “kadınlar pazarı” olarak halkın dilinde anıldığını ve belediyenin de daha sonraki yıllarda bu adla burayı adlandırdığını biliyoruz.
***
Tabi o dönemki Belediye yönetimi öyle tahmin ediyorum ki şayet bu pazar mahallini yaparken binanın roma dönemine ait rıhtım, iskele ya da sur olduğunu bilseydi inan ki o dönemki yönetim bunu yapmazdı. Fakat bu dönemde böyle bir bilgi mevzubahis değildi. İmparator Hadrianus’un limanı ve diğer inşa faaliyetleri çok sonraları 1970’li yıllarda yazılan Trabzon tarihi ile ilgili çalışmaları da kaydedilmiş. Ancak sadece kaynaklarda bu limanın varlığı bilinmekte. Bu limanın varlığına kimse şahit olmamaktadır. Çünkü asırlar öncesinde bu liman deniz ve Tabakhane Deresi’nin birleşme noktasında sular altında kalmış. Doğal olarak kullanım kalıyor.
***
Ardından da toprakla nehir denizin birleştiği noktada toprakla dolduğu için sel ve benzeri nedenlerle kullanım dışı olmuş. Tabi benim düşünceme göre Kadınlar Pazarı olarak adlandırılan yerin bina itibariyle oradaki üreticilere sunduğu altyapı itibariyle ilkel bir hale dönüştüğünü biliyoruz. Nereden biliyoruz? Özellikle Trabzon’a dışarıdan gelen turistleri gezdirdiğimiz yerel alanlardan bir tanesiydi. Açıkçası benim şehrin insanı olarak gördüğüm manzara içler acısı bir manzaraydı. İlkel bir ortam! Ürünler tabiki doğal. İnsanlar doğal ve amacı var. Ama mekân olarak demode olmuş mekandı. Yıkılmasını doğal olarak görüyorum. Ancak Belediye bu Kadınlar Pazarı’nı yeniden projelendirirken bence iki önemli planlama yapması gerekiyordu. A planlaması yeni proje yapılırken zaten Kadınlar Pazarı’nın altında mevcut dükkanlar vardı.
***
Dolayısıyla burayı kadınlar üst katı kullanıyordu. Diğeri bölümünde esnaflar vardı. Yeni projelendirmede esasında Kadınlar Pazarı projesi denmesini çok sağlıklı ve mantıklı bulmuyorum. Halk pazarı veya başka bir isim bulmalıydı. İkincisi bu projeyi yapanlar bölgenin temel kazı çalışmaları yapılacağını bildiği için bu dere mahalli olduğunu biliyorlardı. Dolayısıyla bu dere mahalline temel açmak, oraya, teknoloji ne kadar gelişmiş olursa olsun beton dökmek sıkıntılı bir iş. ilerleyen yıllarda o bölgeye akan suyu ıslah etmedikleri sürece bu binalar zaman içerisinde yeni yapılsalar bile temelden çürüyeceklerdir. 20-30 yıl sonra gelecek nesil o binayı ya oradan kaldıracak ya da kaldırmak zorunda kalacaktır. Diğer handikap, her ne kadar projelendirme yapılmış olursa olsun temel kazısı sırasında ortaya çıkan antik dönem yani roma dönemi Hadrianus kalıntıları ile karşılaşıldığında bu proje esasında iptal edilmeliydi. Eğer böyle bir proje yapılacaksa Trabzon’un başka bir noktasında hayata geçirilebilirdi. Ama Trabzon; gerek yönetim olarak, gerekse tarihsel zenginlik olarak büyük bir fırsatı tepmiş oldu.
***
Çünkü biliyoruz ki temel atma töreni yapıldı, inşaat başladı. Belli bir noktaya geldi. Buradaki arkeolojik veriler görmemezlikten gelindi. Özellikle geçen yıl her ne kadar ulusal basında da gündeme gelse iş örtbas edildi. Projeden vazgeçilmedi. İşin tarihsel zenginliğini, aslında hemen üst bölümde otopark inşa alanı olarak yapılan kazılarda tarihsel gerçeği anlaşıldı. Biliyoruz ki, üç ay öncesine dönersek bu defa hemen 100/150 metre yukarısında Hadrianus Limanı’nın kale bölümüne doğru uzanan bir nokta keşfedildi. Dolayısıyla şimdi otopark projesi olarak tanımlanan yer, Kadınlar Pazarı ile ilgili proje gibi bir hata yapmadan burayı kazanma gibi bir dert oluştu. Şimdi Arkeopark tartışması var.
***
Biz her zaman şunu söylüyoruz: Roma Trabzon’un neresinde? Bizans Trabzon’un neresinde? Kommen İmparatorluğu Trabzon’un neresinde?
Osmanlı Trabzon’un neresinde? Bunları sorunca aslında tarihin medeni anlamda en eski dönemini ifşa eden ortaya çıkan çok önemli iki nokta yani kadınlar halinin olduğu yer ve otopark yapılması düşünülen yer olduğu cevabını verirdik. Roma mimarisinin doğunun en uç sahilinde yani Trabzon’da ortaya çıkması Trabzon için büyük bir şanstı. Kanaatime göre Trabzon bu şansı kaybetti. Daha önceki yol çalışmasında çıkan tarihi köprüler ve tünellerde olduğu gibi.
