Türkiye’nin 10 ilini vuran 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki depremlerde on binlerce vatandaşımız hayatını kaybetti. Şimdiye kadar kayda geçen en büyük deprem, 22 Mayıs 1960'da Şili'nin Valdivia şehrinde meydana gelen 9.5 büyüklüğündeki depremdi. 10 dakika boyunca yer o kadar şiddetli sallandı ki insanlar ayakta duramadı, yollarda çatlaklar açıldı ve binalar çöktü. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu'nun (USGS) kayıtlarında yer alan ifadelere göre, insanlar deprem sırasında Soğuk Savaş yüzünden nükleer saldırıya uğradıklarını sandı. Adını merkez üssüne en yakın kasabadan alan Valdivia depremi, kabaca 9.5 büyüklüğündeydi ve daha önce veya o zamandan beri kaydedilen en büyük depremdi. Peki dünyada 9.5 şiddetinden daha büyük bir deprem meydana gelebilir mi? 10 büyüklüğünde bir deprem olma olasılığı ne Yer bilimciler, böyle bir ihtimalin mümkün olduğunu, ancak çok küçük bir ihtimal olduğunu belirtiyor. 9.5'ten daha büyük bir depremin meydana gelmesi için yer kabuğunda devasa bir parçanın kırılması, hem çok derin hem de çok uzun bir fayın hareket etmesi gerekiyor. Bir deprem jeoloğu ve bilim iletişimcisi olan Wendy Bohon, dünya üzerinde bunun olabileceği pek fazla yerin bulunmadığını söylüyor. Bohon, 9.5 büyüklüğündeki bir depremin Dünya'nın üretebileceği yaklaşık üst sınır olduğunu ve 10 büyüklüğünde bir deprem ihtimalinin son derece düşük göründüğünü belirtiyor. Bilim insanları ise, 10 büyüklüğünde bir deprem üretecek fayın dünya üzerinde bilinmediğini söylüyor. Büyüklük, bir depremde salınan enerji miktarının bir ölçüsüdür. Depremin yarattığı etkiyi tanımlamak için kullanılan "şiddet" kavramı ise büyüklük kavramından biraz farklı. Bilim insanları, kişilerin depremi hissetme şiddetinin büyüklükten bağımsız olarak merkez üssüne yakınlıkları ve bulundukları zemine göre değişeceğini belirtiyor. Araştırmacılara göre, gevşek toprak ve kum üzerinde duran biri, depremi sağlam bir kaya üzerinde duran birinden daha güçlü hisseder. Bir depremin büyüklüğü, kırılan bir fayın toplam alanına bağlıdır. Bu da fayın kabuğun ne kadar derinine indiğiyle ve kırılan segmentin yatay olarak ne kadar uzun olduğuyla ilgilidir. USGS'ye göre depremler bazen Dünya yüzeyinin 800 kilometre altında meydana gelebilir. Çoğu derin deprem, yüzeyde fazla sallanma oluşturmaz; insanlar için en tehlikeli olanlar yer kabuğunun birkaç on kilometre yukarısındakilerdir. Deprem büyüklükleri arasındaki şiddet farkı Deprem büyüklük ölçeği, lineer değil logaritmik olarak artar. Yükseldiği her birim için yer hareketi 10 kat artar ve salınan enerji 32 katına çıkar. Örneğin 7 büyüklüğündeki bir deprem, 6 büyüklüğündeki bir depremden 10 kat daha büyüktür ve 32 kat daha fazla enerji açığa çıkarır. Deprem jeoloğu ve bilim iletişimcisi olan Wendy Bohon, bunu bir spagetti örneğiyle şöyle anlatıyor: Bir spagetti çubuğunu kırmak 5 büyüklüğünde depreme eşdeğerse, 6 büyüklüğündeki depremin enerjisini açığa çıkarmak için 32 spagetti teli kırmak gerekir. Bu spagetti ölçeğinde, 7 büyüklüğündeki bir deprem için 1024, 8 büyüklüğündeki deprem içinse 32 bin 768 telin kırılması gerekiyor. Bu örneğin gösterdiği gibi, salınan enerji bakımından 8 büyüklüğünde bir deprem ile 9 büyüklüğünde bir deprem arasındaki fark, 5 büyüklüğünde ve 6 büyüklüğündeki bir deprem arasındaki farktan çok daha fazladır. Öte yandan, depremin büyüklüğü ve ölüm sayıları arasında kesin bir ilişki yok. Depremin etkilediği insan sayısı, aslında gerçekleştiği yere de bağlı. Daha küçük depremler, zayıf binaların olduğu bölgelerde çok daha fazla ölüme neden olabilir. Örnek vermek gerekirse, Şili'deki 9,5 büyüklüğündeki deprem yaklaşık 2.000 kişiyi öldürürken, 1556'da Çin'in Shaanxi kentinde meydana gelen ve tahmini büyüklüğü 8 olan depremin, yaklaşık 830.000 kişiyi öldürdüğü düşünülüyor. Ayrıca 2010 yılında, Haiti'de 7.0 büyüklüğünde bir deprem yaklaşık 220.000 kişiyi öldürdü. Elbette teorik olarak çok daha büyük depremlere yol açabilecek gezegensel felaketler var: Örneğin bir göktaşının Dünya'ya çarpması gibi. 66 milyon yıl önce dinozorları öldüren Kretase döneminin sonundaki göktaşı çarpmasının, çift haneli büyüklükteki depremleri tetiklediği düşünülüyor.